چرا خانواده‌های قربانیان هواپیمای اوکراینی شکایت خود را پس گرفتند؟

با پس گرفتن شکایت تعداد زیادی از شاکیان سرنگونی پرواز «پی‌اس ۷۵۲»، راه خانواده‌های قربانیان این حادثه از مسیری که جمهوری اسلامی برای جمع کردن و بستن پرونده دنبال می‌کرد، کاملا جدا شد.

اگر چه بیشتر خانواده‌های قربانیان در حدود دو ماهی که از آغاز رسیدگی به پرونده در دادگاه گذشت، بارها اعلام کرده بودند که امیدی به کشف حقیقت و اجرای عدالت در این دادگاه ندارند اما تا اوایل بهمن ۱۴۰۱ و برگزاری سیزدهمین جلسه رسیدگی به پرونده، در جلسات آن شرکت می‌کردند؛ جلساتی که شرکت در آن‌ها چندان هم راحت نبود.

از اواخر آذر امسال جلسات دادگاه به سرعت و پی در پی برگزار شدند اما آن‌گونه که خانواده‌های قربانیان به «ایران‌وایر» گفته‌اند، دادگاه حتی تشریفات رسمی ابلاغ تشکیل جلسه را رعایت نکرده و گاه یک روز مانده به جلسه، به شاکیانی که در شهرهای دیگر ساکن هستند، تلفنی اطلاع داده است که روز بعد جلسه دادگاه برگزار می‎شود. بیشتر این شاکیان، پدرها و مادرهای پا به سن گذاشته، بیمار و شکسته از رنج از دست دادن عزیزان‌شان هستند.

تحقیر و به مسلخ بردن حقیقت

پیام وکیل تعدادی از خانواده‌های قربانیان درباره پس گرفتن شکایت خود از دادگاه با این جمله شروع شد: «دردناک‌ترین تحقیر حقیقت در این دادگاه رقم می‌خورد.»

«عباس صادقی» که پسر،‌ دختر، عروس و نوه خود را در پرواز پی‌اس ۷۵۲ از دست داده، در پیام ویدیویی که در اختیار رسانه‌های گذاشته است، اعلام کرد روز۲۳ بهمن پس از این که او و دیگر شاکیان به این نتیجه رسیدند که این دادگاه نه صلاحیت، نه توانایی و نه اراده رسیدگی مستقل و بی‌طرفانه را دارد، شکایت خود را مسترد کردند.

تعدادی از خانواده‌های قربانیان در جریان برگزاری دادگاه در دو ماه گذشته بارها به «ایران‌وایر» اعلام کرده‌اند که کیفرخواست دادگاه بر اساس خطای انسانی غیرعمد نوشته شده است و قاضی هم اصرار دارد که طبق همان پیش برود و افراد دیگری را غیر از کسانی که کارشناسان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی مقصر اعلام کرده‌اند، به دادگاه احضار نکند.

به اعتقاد خانواده‌های قربانیان، همین موضوع از ابتدا موجب شده است که دادگاه راهی غیر از کشف حقیقت و اجرای عدالت را در پیش بگیرد.

صادقی که خود وکیل دادگستری است هم در پیام ویدیویی در ۲۳ بهمن گفت در روز سوم ساقط کردن هواپیمای اوکراینی، پس از تخریب آثار جنایت و از بین بردن آثار جرم، ستاد کل مدعی شد که هواپیما بر اثر خطای انسانی غیرعمد ساقط شده و همین ادعا نیز که از سوی رهبر جمهوری اسلامی اثبات شده است، اعلام شد.

او اضافه کرد: «به این ترتیب، خطای انسانی نقشه راه و خط مشی تحقیقات دادسرا قرار گرفت. کارشناسان جز ماموران نظامی، کس دیگری نبودند. با قلب واقعیت، حقیقت را به مسلخ بردند و سپس در دادگاه همین خط مشی ادامه داشت.»

اعتراضی که خانواده‌های قربانیان سرنگونی هواپیمای اوکراینی به پیش فرض خطای انسانی غیرعمد دارند، طبق مصاحبه‌های گذشته آن‌ها، دو جنبه دارد؛ اول این که بر اساس همین پیش فرض، دادگاه از رسیدگی به شکایت شاکیان از فرماندهان عالی سپاه پاسداران چون «حسین سلامی» و «امیرعلی حاجی‌زاده»، «محمد باقری» رییس ستاد کل نیروهای مسلح، «علی شمخانی» دبیر شورای عالی امنیت ملی، «علی عابدزاده» رییس وقت سازمان هواپیمایی کشوری و تعداد دیگری از مسوولان سر باز زد و برای آن‌ها منع تعقیب صادر کرد. در عوض، دادگاه ۱۰ نفر از کارمندان، اپراتورها و درجه‌داران سپاه را در جایگاه متهم نشاند که خانواده‌ها هیچ اطلاعی از هویت آن‌ها نداشتند.

جنبه دوم، اعتراض خانواده‌ها به مطرح کردن پیش فرض از سوی رهبر جمهوری اسلامی بوده است. از آن‌جا که قضات پیش از آغاز حرفه خود سوگند می‌خورند که در اعمال خود از رهبر جمهوری اسلامی حمایت کنند، وقتی رهبر موضوع خطای انسانی غیرعمد را تایید می‌کند، دیگر قاضی نمی‌تواند غیر از خواسته او عمل کند.

دادگاه صلاحیت ندارد

به‌جز این که دادگاه برای کشف حقیقت تلاشی نمی‌کند، اصولا خود از نظر شاکیان صلاحیت رسیدگی به پرونده را ندارد.

عباس صادقی ضمن ابراز تاسف از این که پرونده این جنایت به دادگاه نظامی ارجاع شده است، به «ایران‌وایر» گفت: «برابر اصل ۱۵۹ قانون اساسی، مرجع رسمی دادخواهی و شکایات، دادگستری است و هر کس می‌تواند به منظور دادخواهی به دادگاه صالحه مراجعه کند. از سوی دیگر، دولت ایران به کنوانسیون ۱۹۷۱ مونترال برای جلوگیری از اعمال غیرقانونی علیه امنیت هواپیمایی پیوسته و طبق ماده هفت آن کنوانسیون، دولت متعهدی که مظنون به ارتکاب جرم در سرزمین او باشد، تصمیم خود را با همان شرایطی که در مورد جرایم عمومی مهم در قوانین آن دولت مقرر است، اتخاذ خواهد کرد. بنابراین، رسیدگی به این جنایت باید در دادگاه‌های عمومی انجام شود، نه دادگاه نظامی.»

به گفته عباس صادقی، دادگاه از بررسی عدم صلاحیت خود و اعلام آن سر باز زده است.

او توضیح داد که بیشتر شاکیان و وکلای آن‌ها ایرادهای مهم شکلی به روند تحقیق و رسیدگی و نقص تحقیقات وارد کرده‌اند که ورود به رسیدگی ماهیتی با این همه نقایص، برخلاف موازین قانونی و آیین دادرسی کیفری و مدنی و ناقض اصل بی‌طرفی دادرس است.

در نهایت هم جلسات دادگاه بدون رفع ایرادات و ابهام‌های متعدد برگزار شد.

اقدام به جنایت جنگی

عباس صادقی در پایان پیام خود به مناسبت پس گرفتن شکایت خانواده‌های قربانیان هواپیمای اوکراینی اعلام کرد از مطالعه پرونده‌های این جنایت به این نتیجه رسیده که این حادثه یا در قالب جنایت جنگی رخ داده است یا جنایت علیه بشریت. چرا که به گفته او، در شبی که شرایط جنگی پر تنش حکم‌فرما بود، به دستور شورای عالی امنیت ملی، حریم هوایی باز گذاشته شد و سامانه موشکی در زیر دالان هوایی و در مسیر پروازهای بین‌المللی مستقر شد.

او اضافه کرد: «لذا بر این باوریم که این جنایت عمدی بوده و هیچ تردیدی درباره آن نداریم.»

این‌ها نکاتی هستند که چند تن از اعضای خانواده‌های قربانیان نیز پس از حضور در جلسه دوازدهم دادگاه، با «ایران‌وایر» در میان گذاشتند؛ از جمله این که در آن جلسه، اپراتور و یک متهم دیگر که به سوالات پاسخ می‌دادند، جوابی برای این موضوع که چرا زیر کریدور هواپیماهای مسافربری پدافند نصب شد، نداشتند. ضمن این‌که آن‌ها پاسخ‌ها را از روی کاغذ می‌خواندند و به نظر می‌رسید که متن برای‌شان آماده شده است.

رفتیم تا در تاریخ ثبت شود

خانواده‌های قربانیان پرواز پی‌اس ۷۵۲ با یقین بر این که جمهوری اسلامی عمدا هواپیمای مسافربری را هدف قرار داده بود، در دادگاهی که کیفرخواست آن بر اساس خطای انسانی غیرعمد نوشته شده است، حاضر شدند تا به گفته خود، این پرونده باز بماند، اطلاعات آن منتشر شود و در نهایت روزی در یک دستگاه قضایی بی‌طرف، یک بار دیگر مورد رسیدگی قرار بگیرد.

«فرح بدیعی اردستانی» که دختر خود را در سرنگونی هواپیمای اوکراینی از دست داده است، به «ایران‌وایر» گفته بود خانواده‌های قربانیان می‌خواهند کیفرخواست بر اساس قتل عمد بازنویسی و در دادگاه مطرح شود.

او یادآوری کرد که دادگاه بدون شکایت خانواده‌ها و حضور آن‌ها هم تشکیل می‌شد و خانواده‌ها هم امیدی به اجرای عدالت در این دادگاه نداشتند، با این حال امیدوار بودند که در فرایند دادگاه، اطلاعات بیشتری از سرنگونی هواپیما به دست آید: «زمانی شاید خیلی نزدیک، در یک دادگاه عادلانه به این قضیه رسیدگی شود و تاریخ هم قضاوت درستی داشته باشد.»

خانواده‌های قربانیان در این دو ماه در جلسات دادگاه شرکت کردند، جزییات دادگاه و ایرادات فراوان آن را با رسانه‌ها در میان گذاشتند، حتی مقابل دادگاه تجمع اعتراضی برگزار و اعلام کردند که این دادگاه نمایشی است. آن‌ها دلایل خود را در رد صلاحیت دادگاه و یقین بر عمدی بودن سرنگونی هواپیما اعلام کردند و در نهایت شکایت خود را پس گرفتند تا شریک به مسلخ بردن حقیقت نباشند.

منبع: ایران وایر