ایران و رویکرد جدید ترکیه به خلیج

تهران به دقت اقدامات اخیر رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه در مورد گشایش روابط این کشور با کشورهای عربی و خلیجی به‌ویژه سعودی را زیر نظر دارد.

بررسی جاه‌طلبی‌های دولت ترکیه توسط ایران پس از سفر اردوغان به ریاض و دیدارش با محمد بن سلمان، ولی‌عهد سعودی و امتیازاتی که به ریاض تقدیم کرد، ابعاد تازه‌ای یافته است، به‌ویژه آن که طی چهار سال گذشته رئیس جمهوری ترکیه بسیار کوشید از طریق پرونده قتل جمال خاشقچی امتیازاتی کسب کند.

بدون شک تهران ادعای اردوغان درباره وساطت ترکیه میان ایران و سعودی را جدی نخواهد گرفت چرا که مدت‌هاست گفت‌وگوی دوجانبه و مستقیم میان دو کشور آغاز شده و چه بسا به حل بحران دیپلماتیک چند سال اخیر بین ریاض و تهران منجر شود.

مراکز تصمیم‌گیری در ایران با شک و تردید به اقدامات چند سال اخیر آنکارا، گشایش روابط دولت ترکیه با سعودی را در راستای تغییر رویکرد اردوغان به کل منطقه از جمله بهبود روابط با امارات متحده عربی، پذیرایی گرم از اسحاق هرتزوگ، رئیس جمهوری اسرائیل، وساطت در بحران اوکراین، پر کردن خلا آمریکا در افغانستان و تقویت موقعیت ترکیه در قفقاز جنوبی از طریق ایفای نقش در بحران آذربایجان و ارمنستان به‌شمار می‌آورند.

این مراکز تصمیم‌گیری بر این باورند که بحران‌های داخلی ترکیه و چگونگی تعامل آنکارا با ‌پرونده‌های منطقه‌ای و بین‌المللی، به‌خوبی اهداف این کشور در بهبود روابطش با سعودی و دیگر کشورهای خاورمیانه را آشکار می‌کند.

سیاست واکنشی اردوغان با کشورهای منطقه و جهان بر اساس بهره‌برداری از روابط خارجی برای تقویت موقعیت داخلی او انجام می‌شود. طی سال‌های اخیر اقتصاد ترکیه شاهد تورمی 50 درصدی بوده و پول ملی این کشور تا 40 درصد ارزش خودش را از دست داده است. این شرایط موقعیت داخلی اردوغان برابر رقبای سیاسی را به‌شدت تضعیف کرد و به همین دلیل او با هدف مقابله با شرایط مذکور به دنبال منابع و سرمایه‌های خارجی و حل بحران‌های اقتصادی و سیاسی بر آمده است.

تلاش‌های سیاسی جدید اردوغان و سفر اخیر او به ریاض در تضاد کامل با رویکرد آنکارا از سال 2011 به بعد است. رئیس جمهوری ترکیه طی دهه اخیر حمایت کاملی از گروه اخوان المسلمین با هدف ایجاد خاورمیانه‌ای جدید در چارچوب برنامه‌های سیاسی خود کرد. این حمایت بی‌دریغ بر خلاف خواسته کشورهای عربی و ‌خلیجی بود که اخوان المسلمین را تهدیدی برای جهان عرب و اسلام‌ دانسته و این گروه را در فهرست تروریسم گنجانده بودند.

تغییر در مواضع ترکیه با اعمال محدودیت‌های گسترده در فعالیت اخوان المسلمین و خبرهایی مبنی بر اخراج رهبران گروه «حماس» از خاک این کشور همراه بود. البته این تغییرات با بهبود روابط امارات و ترکیه و سفر محمد بن زاید، ولی‌عهد ابوظبی به استانبول و سپس سفر اردوغان به امارات و امضای توافقات اقتصادی و سرمایه‌گذاری‌های مشترک کلید خورد.

از منظر اردوغان این اقدامات در شرایط سخت اقتصادی و بحران‌های داخلی، مقدمه‌ای برای از سرگیری روابط با سعودی و بازتعریف مجددا منافع دوجانبه میان دو کشور خواهد بود.

تهران بر این باور است که تعامل ترکیه با بحران‌های منطقه‌ای به‌ویژه در غرب آسیا با هدف تقویت موقعیت سیاسی اردوغان انجام می‌شود به همین دلیل عجیب نخواهد بود که او برای بهبود شرایط اقتصادی و حل بحران‌های داخلی با برخی متحدان پیشین خود قطع رابطه کند.

تصمیم‌سازان و تصمیم‌گیران در تهران بر هم خوردن رابطه اردوغان با اخوان المسلمین را در راستای بازسازی روابط با کشورهای خلیج و بعدها مصر ارزیابی می‌کنند ‌و شعار حمایت از فلسطین را مانعی برای توقف حمایت از «حماس» و گشایش مجدد در روابط راهبردی و امنیتی میان آنکارا و تل آویو‌ نمی‌دانند.

از دید مقامات عالی ایران، اردوغان در منطقه قفقاز نیز سیاست‌های متناقضی اتخاذ کرده است. ترکیه از حامی بالقوه باکو به وساطت میان آذربایجان و ایران و بهره‌برداری اقتصادی، تجاری و سیاسی از دو کشور تغییر موضع داد.

ایران همچنین ترکیه را به حمله و اشغال برخی مناطق اقلیم کردستان عراق با هدف کسب منافع اقتصادی و نفتی متهم می‌کند.

گشایش در روابط با ریاض پس از چهار سال قطع رابطه و تاثیر بسیار منفی این اوضاع بر بخش‌های صنعتی و خدماتی ترکیه نیز با هدف ایجاد رشد اقتصادی و پذیرش گردشگران سعودی انجام گرفته است.

با این حال اگر ترکیه به دنبال تقویت موقعیت و جایگاه خود در آینده خاورمیانه است، پیگیری سیاست‌های لحظه‌ای و واکنشی خصوصا رویکرد منفعت‌طلبی یکجانبه و نگاه ابزاری به حامیان و متحدان نمی‌تواند به تحقق اهداف دولت اردوغان کمک شایانی کند.

در همین رابطه عدم حمایت و پشتیبانی از اخوان المسلمین و حماس، باعث از دست دادن جایگاه ایدئولوژیک ترکیه در آینده منطقه خواهد شد.

تهران این تغییرات در راهبرد منطقه‌ای آنکارا را به سود سعودی ارزیابی می‌کند که توانسته یکی از مهمترین رقبای خود را به توقف حمایت از اسلامگراهایی چون اخوان المسلمین و حماس وادار کرده و در نهایت ترکیه را با خود همراه کند.

مهار ترکیه به عنوان یکی از رقبا با کمترین هزینه توسط سعودی، از دید تصمیم‌گیران جمهوری اسلامی بدین معنا خواهد بود که روند عادی‌سازی روابط تهران با ریاض پیچیده‌تر و خواسته‌های سعودی از ایران بیشتر خواهد شد. از چنین چشم‌اندازی، آیا تهران مانند آنکارا آمادگی دادن امتیاز با هدف برقراری مجدد روابط با ریاض را دارد؟

ترجمه: العربیه فارسی

منبع: «ایندیپندنت عربی»