الکاظمی نقطه عطف سیاست در عراق امروز

اقدام به ترور مصطفی الکاظمی، نخست‌وزیر عراق، لحظه‌ای تعیین‌کننده برای عراق و ایران بود. اسماعیل قاآنی، فرمانده سپاه قدس تمایل داشت سفرش به بغداد پس از موفقیت در عملیات ترور الکاظمی اتفاق بیافتد، تا ایران بتواند پیش از خروج آمریکا از عراق، مرحله «پسا الکاظمی» را به همراه گروه‌های تروریستی وابسته به خوبی «مهندسی» کند.

گروه‌های شبه‌نظامی وابسته به ایران، با سوءاستفاده از جنگ علیه «داعش»، همان روش‌های تروریستی را علیه مردم عراق بکار بردند.

در مرحله پسا داعش، بخشی از این گروه‌ها به‌ویژه «حشد الشعبی» خود را در نیروهای نظامی عراق ادغام کرده و بخشی دیگر با پوشش دروغین «حزب سیاسی»، موفق به کسب کرسی‌های قابل توجه در انتخابات پارلمانی سال 2018 شدند.

اما گروه‌های تندرو موسوم به «گروه‌های ولایی» به عنوان ابزار «سپاه پاسداران ایران» برای حمله به نیروهای آمریکایی و اغلب جهت فشار به دولت قانونی عراق به فعالیت‌های تخریبی خود ادامه دادند.

فرمانده سپاه قدس کوشید به همه نشان دهد که تهران از انجام این ترور اطلاعی نداشته است و در صورت اطلاع، حتما با انجام آن مخالفت می‌کرد.

حضور قاآنی در بغداد همزمان برای فرار از پذیرش مسئولیت این ترور و تبرئه گروه‌های وابسته به خود بود. اما طنز تلخ و وقاحت تهران آنجا بیشتر نمایان شد که فرمانده سپاه قدس خواستار تحقیقات «دقیق و فنی» برای شناسایی عاملان این سوءقصد گردید.

قاآنی به گونه‌ای از تحقیقات سخن گفت که انگار سازمان تحت مدیریتش فقط شبه‌نظامیان وابسته در لبنان، سوریه و یمن را به موشک و پهپاد مسلح کرده و هیچ کمک نظامی و لجستیکی به گروه‌های شبه‌نظامی عراقی ارسال نمی‌کند.

نقل شد که قاآنی «انتقاداتی» به انجام این سوءقصد کرده است اما او هرگز چنین اقدام و فاعلان آن را «محکوم» نکرد. فرمانده سپاه قدس کوشید با مواضع مبهم خود پوششی بر شکست این پروژه بگذارد و گروه‌های وابسته به ایران را از پیامدهای این ترور نافرجام مصون نگه دارد.

به‌همین دلیل پیش از سفر قاآنی به بغداد، علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران پیش‌دستی کرد و «اندیشکده‌های غربی» را متهم به طراحی و اجرای این ترور کرد و سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه هم بر این موضع رسمی تاکید کرد.

تهران متوجه شد که گروه‌های وابسته‌اش در عراق از آغاز «خیزش اکتبر»، سپس شکست در انتخابات پارلمانی و اعتراض به نتایج آن و در نهایت اقدام به ترور نافرجام الکاظمی در سراشیبی سقوط قرار گرفته‌اند.

این گروه‌ها هم‌اکنون متهم به جنایات متعددی هستند و باید مورد محاکمه و محاسبه قرار بگیرند، هر چند که جمهوری اسلامی هرگز از حمایت این گرو‌ه‌ها کوتاه نخواهد آمد و عناصر آنها را به عدالت نخواهد سپرد.

سفر عجولانه قاآنی به عراق برای جلوگیری از پیامدهای این حادثه، ممانعت از تغییر معادله قدرت و حفاظت از جایگاه گروه‌های شبه‌نظامی بوده است.

به‌رغم آن، هیچ خبری از توافق میان قاآنی و الکاظمی منتشر نشد و در مقابل، نه تنها شبه‌نظامیان وابسته به تهران‌ به کاهش تنش اقدام نکردند، بلکه دولت الکاظمی را به ایجاد هرج و مرج در کل کشور تهدید کردند.

با این حال سفر فرمانده سپاه قدس پرسش‌هایی را برانگیخته است: آیا مواضع غیر شفاف ایران، به اعتراضات خیابانی نسبت به انتخابات اخیر عراق پایان می‌دهد؟ آیا تهران در نهایت به جایگاه «دولت عراق» احترام خواهد گذاشت و از رفتارهای جنجالی گروه‌های شبه‌نظامی وابسته به خود اعلام برائت خواهد کرد؟ آیا ایران رفتارهای غیر قابل پیش‌بینی «ابوفدک المحمداوی»، «قیس الخزعلی»، «ابوآلاء الولائی» و دیگر جانیان آتش به اختیار را کنترل خواهد کرد؟ آیا جمهوری اسلامی پس از مشخص‌شدن نقش تخریبی گروه‌هایی چون «کتائب حزب‌الله»، «عصائب اهل‌حق» و «کتائب سیدالشهداء» به انحلال آنها رضایت خواهد داد؟

و پرسش مهمتر آن که: آیا گروه‌های تروریستی وابسته به تهران که به‌طور علنی الکاظمی را تهدید به مرگ کرده و این تهدید را نیز به اجرا گذاشتند، بدون اجازه و مشورت فرماندهانشان در سپاه پاسداران این اقدامات را انجام داده‌اند؟

بدون شک تمام این اقدامات به‌ویژه عملیاتی به اهمیت ترور نخست‌وزیر عراق با پهپادهای انفجاری نمی‌توانسته بدون چراغ سبز ایران انجام شود. با این حال تهران تلاش کرد شکست پروژه مذکور را به‌عهده برخی گروه‌های شبه‌نظامی بیاندازد.

اما الکاظمی با عملگرایی مثال‌زدنی و به‌رغم اصرار هوادارانش مبنی بر مجازات عاملان ترور نافرجام، خواستار آرامش تمام طرف‌ها در عراق شد.

او با این اقدام می‌کوشد رویکرد و راهبرد دو سال اخیر خویش در تضعیف تدریجی نقش و جایگاه ایران و گروه‌های وابسته به تهران را ادامه بدهد؛ راهبردی که در انتخابات اخیر پارلمانی و شکست سنگین گروه‌های مذکور به‌وضوح موفقیتش به اثبات رسید.

الکاظمی در راستای رویکردش، با استدلال این که برگزاری انتخابات زودرس خواست معترضان اکتبر است، اقدام به برگزاری این انتخابات کرد. این انتخابات توانست تا حدودی از نفوذ حشد الشعبی بکاهد و پایگاه رای آن میان دو فراکسیون «صدر» و «المالکی» تقسیم شود.

در همان حال الکاظمی نیروهای مسلح را از رقابت‌ها و کشمکش‌های داخلی دور نگه داشت و نهادهای دولتی را وارد بازی گروه‌های وابسته به ایران نکرد.

در جریان اعتراض گروه‌های وابسته به ایران به نتایج انتخابات اخیر، نیروهای امنیتی عراق برای دومین بار مانع نزدیک‌شدن معترضان به منطقه سبز بغداد شده که در جریان آن 2 عضو‌ این گروه‌ها کشته شدند. در واکنش به این رفتار نیروهای امنیتی بود که ترور نافرجام الکاظمی طراحی و اجرا شد.

در هجوم اول به منطقه سبز بغداد در اواخر سال 2019، شبه‌نظامیان وابسته به ایران، سفارت آمریکا را مورد حمله قرار دادند که تنها دو روز پس از آن قاسم سلیمانی، فرمانده پیشین سپاه قدس و ابومهدی المهندس، رهبر سابق کتائب حزب‌الله عراق با پهپادهای آمریکایی ترور شدند.

به نظر می‌رسد شبه‌نظامیان وابسته به ایران در همه جا روی به‌سوی گروکشی و سهم‌خواهی آورده‌اند؛ در لبنان، حزب‌الله به دنبال توقف تحقیقات درباره انفجار بندر بیروت به‌ازای کشته‌شدن 7 عنصر خود در جریان حوادث «الطیونه» شده است. حوثی‌ها در یمن نیز برقراری آتش‌بس را منوط به پذیرش و مشروعیت بین‌المللی خود کرده‌اند. و بالاخره شبه‌نظامیان در عراق ترور نافرجام الکاظمی را مقابل کشتن عناصرشان در اطراف منطقه سبز بغداد و همچنین تغییر نتایج انتخابات را به‌ازای ادامه نخست‌وزیری الکاظمی عنوان کرده‌اند.

با این حال، در شرایط کنونی عراق، سهم‌خواهی گروه‌های شبه‌نظامی از موضع ضعف بوده چرا که به‌رغم تمام مخالفت‌هایشان با الکاظمی، در نهایت خواستار بقای او در پست نخست‌وزیری به‌ازای کسب تعدادی از کرسی‌های پارلمان شده‌اند.

ایران نیز به‌خوبی آگاه است که نیروهای شیعه اختلاف منافع دارند و قاآنی نیز از کاریزمای سلیمانی برخوردار نبوده و دوران کنترل عراق مانند دوره زمامداری «نوری المالکی» سپری شده است.

الکاظمی راه سومی در سپهر سیاسی عراق امروز گشود. او‌ نه آن قدر ضعیف است که بازیچه ایران و گروه‌های شبه‌نظامی وابسته به تهران شود، و نه شخص مستبد و خودخواهی است که در هر موقعیتی از نیروی زور و خشونت استفاده کند. وی آشنایی کاملی با سیاست‌های تهران دارد و به همین دلیل تا جایی که امکان دارد از درگیری با گروه‌های وابسته به ایران اجتناب می‌کند اما در همان حال مانع جنگ‌افروزی و تنش‌افزایی آنها هم می‌شود.

از چنین چشم‌اندازی، ناظر بیرونی گام‌ها و رویکرد الکاظمی را شجاعانه و قابل درک می‌بیند، اما مردم عراق خواستار قاطعیت بیشتر در برخورد با تجاوزات و گستاخی شبه‌نظامیان وابسته به ایران بوده و خواهان بازگشت اقتدار و کارایی نهاد دولت در کشورشان هستند.

منبع: روزنامه النهار

ترجمه: العربیه فارسی