عقب نشینی تهران با میانجی‌گری توکیو
فتوای اخیر آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر ایران، در مورد تولید و استفاده از سلاح‌های هسته‌ای، نقش ارزنده‌ای در بازگشایی مسیر از سرگیری مذاکرات میان ایران و ایالات متحده دارد. هرچند گفتگوهای احتمالی میان دو طرف، به چنان توافق فراگیری نخواهد رسید که پایان بحران را رقم بزند، اما آمادگی دو طرف برای مذاکره، می‌تواند حداقل از افزایش تنش‌ها و هیاهوی درگیری جنگ در خاورمیانه بکاهد. البته رهبر ایران زمانی اقدام به این موضع‌گیری تازه کرد که دونالد ترامپ، رئیس جمهور ایالات متحده هنگام دیدار از توکیو اظهار داشت که آمریکا در صدد تغییر حکومت ایران نیست، بلکه می‌خواهد با رهبران کنونی ایران وارد مذاکره شود و دو طرف به توافقی برسند که مانع دستیابی ایران به سلاح‌های هسته‌ای باشد.
تمایل تهران به هموار کردن مسیر گفتگوها
با آن که رهبران ایران، احتمال از سرگیری مذاکرات مستقیم با کاخ سفید را در موجودیت محاصره اقتصادی و حضور نیروهای نظامی آمریکا در خاورمیانه، ناممکن می‌دانند اما تحرکات گسترده سیاسی حکومت ایران، نشان از تمایل شدید ایران به راه‌اندازی مذاکرات دارد. حکومت ایران در تلاش است تا از کلیه گزینه‌های ممکن برای انتقال پیام به آمریکا و فراهم کردن زمینه گفتگوهای دو جانبه، استفاده کند.
پیشرفت‌های پشت صحنه
سفر شینزو آبه، نخست وزیران ژاپن به تهران تنها برای ارزیابی و آزمایش نیست، بلکه نمایانگر پیشرفت‌هایی است که با میانجی‌گری ژاپن به دست آمده و قرار است مسیر از سرگیری گفتگوها میان ایران و ایالات متحده را هموار کند. تردیدی نیست که توکیو با ایفای نقش محوری در حل بحران، زمانی اقدام به این سفر کرده است که کاخ سفید برای حرکت به سوی مرحله‌ی بعدی تلاش‌ها، که ممکن است منجر به نتایج مثبت شود، به نخست وزیر ژاپن چراغ سبز نشان داده است. از سوی دیگر، محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران نیز در سفرش به ژاپن، به مقامات توکیو اطمینان خاطر داده است که ایران برای رسیدن به تفاهمی که تحریم‌های اقتصادی و فشارهای سیاسی را کاهش دهد، تمایل و آمادگی دارد. همچنین اظهارات ترامپ در توکیو، حاکی از گرایش ایران به گفتگوها بود. در این میان نخست وزیر ژاپن نیز از علاقمندی ایران به مذاکره سخن به میان آورده است.
برداشتن موانع از مسیر گفتگوها
از مدتی پیش به این‌سو، دولت ایران در تلاش است تا شروط ارائه شده برای آغاز مجدد گفتگوها را برآورده کند. طرح پیشنهاد قانون تحریم تولید و استفاده از سلاح‌های هسته‌ای برای تصویب در مجلس ایران، که در پی فتوای آیت‌الله خامنه‌ای به تحریم تولید و بهره برداری از سلاح‌های هسته‌ای، صورت می‌گیرد، نشان از تلاش‌های تهران برای فراهم کردن زمینه گفتگوها با ایالات متحده دارد. البته اظهاراتی وجود دارد که پیشنهاد قانون تحریم تولید و استفاده از سلاح‌های هسته‌ای در مجلس ایران، بنا به فتوای رهبر ایران مطرح شده است، نه به خاطر فشارها و خواسته‌های آمریکا باشد.
نزدیک سازی دیدگاه‌ها
طرح تحریم استفاده از سلاح‌های هسته‌ای در مجلس ایران و آن هم در شرایط کنونی اتفاقی نیست. در واقع این اقدام، پاسخ مثبتی به موضع‌گیری اخیر ایالات متحده است که فشارهای اخیر را برای تغییر حکومت ایران و یا جنگ علیه آن کشور نمی‌داند. از این رو، واکنش ایران را می‌توان به عنوان رعایت احترام متقابل و پیامی برای آغاز مذاکرات دانست که با میانجی‌گری ژاپن صورت می‌گیرد.
تردیدی نیست که میانجی‌گری کنونی، نمی‌تواند مسیر حل کلیه چالش‌های توافقنامه هسته‌ای را هموار کند، اما شروع گفتگوها زمینه فعالیت‌های هسته‌ای ایران را تحت نظارت کشورهای عضو شرکت‌کننده در امضای توافقنامه هسته‌ای و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی فراهم خواهد کرد. علاوه بر آن، در صورت شکل‌گیری مذاکرات، ایران فرصت بیشتری برای فعالیت‌های هسته‌ای به دست خواهد آورد و مدت فعالیت‌های هسته‌ای از ۱۵ سال به ۲۵ سال افزایش خواهد یافت
تلاش برای کاهش تحریم‌ها
تهران سعی دارد در پرتو این مکانیزم، واشنگتن را وادار به کاهش تحریم‌ها کند. البته ایران خواهان لغو مستقیم تحریم‌ها نیست بلکه می‌خواهد از گسترش آنها به گونه‌ای که کشورهای تعامل کننده با ایران را دربر نگیرد، جلوگیری کند. در این صورت، ایران می‌تواند بدون این که طرف‌های دیگر را آسیب‌پذیر کند، تحریم‌ها را دور بزند و صادرات نفت را هر چند اندک باشد، ادامه دهد.
پرداختن به پرونده‌های حساسی چون مسأله نفوذ ایران در منطقه، گروه‌های مسلح وفادار به حکومت ایران، روند صلح در خاورمیانه و برنامه موشک‌های بالستیک ایران، که تهدید بزرگی برای متحدان آمریکا در منطقه به شمار می‌رود، گام بعدی خواهد بود که با وساطت طرف‌های مختلف و با میانجی‌گری ژاپن، همکاری روسیه و پذیرش ایران مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد.
البته در صورت آغاز مذاکرات میان ایران و ایالات متحده، به نظر نمی‌رسد که گفتگوهای دوجانبه به زودی نتیجه دهد و رئیس جمهور آمریکا بتواند از پیشرفت این مذاکرات، دستاوردی برای بهره‌برداری در انتخابات آینده ریاست جمهوری داشته باشد. دولت ایران نیز در تلاش برای تداوم گفتگوها با ایالات متحده است تا در دوره پسا انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، صرف‌نظر از آن که دونالد ترامپ یا شخص دیگری برنده انتخابات باشد، نقش تأثیرگذار سیاسی و نظامی خود را در خاورمیانه حفظ کند. پیشنهاد پیمان عدم تعرض از سوی ایران به کشورهای حاشیه خلیج، آغازی برای تشکیل یک نظام امنیتی در سطح منطقه است که ایالات متحده نیز با آن موافقت دارد.
منبع: ایندیپندینت فارسی
