آینده برجام؛ امید دولت بایدن در حال رنگ باختن است
به قدرت رسیدن ابراهیم رئیسی و تنش‌افزایی اتمی ایران، مذاکرات را به حالت تعلیق درآورده است
خبرگزاری «بلومبرگ» در تحلیلی درباره امکان احیای توافق هستهای ایران نوشت که تیم سیاست خارجی جو بایدن، رئیس جمهوری آمریکا، در آستانه درک این موضوع است که شاید به زودی امکانی برای نجات برجام باقی نماند و «امید برای بازگشت سریع به توافق پس از شش دور مذاکره، کمرنگ شده است».
نیک وادهامز، نویسنده این تحلیل، انتخاب ابراهیم رئیسی به سمت ریاست جمهوری، وتنش‌افزایی‌های اخیر ایران در حوزه هستهای را از عواملی بر می‌شمارد که به پیچیدگی امکان احیای برجام افزوده است.
گزارش اخیر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره تولید فلز اورانیوم، که بر اساس برجام ممنوع شده بود، یکی از نشانه‌های جدی فاصله گرفتن ایران از محدودیت‌های برجامی و پیشرفت فناوری هستهای در این کشور است.
وادهامز به نقل از کلسی داونپورت، مدیر برنامه عدم اشاعه سلاح‌های هستهای در انجمن کنترل تسلیحات آمریکا، می‌نویسد: «هرچه ایران دانش بیشتری در زمینه هستهای کسب می‌کند، اطمینان از اینکه برجام سدی در مقابل توسعه اتمی این کشور، چنانچه در سال 2015 بود، را کم‌رنگ‌تر می‌کند.» داونپورت می‌افزاید: «این بازی خطرناکی است. ایران با اصرار بر ادامه فعالیت‌های هستهای که بازگشت ناپذیر است، گفتگوهای وین را در معرض خطر قرار می‌دهد».
برجام و رئیسی
نویسنده بلومبرگ در بخش دیگری از تحلیل خود از تاثیر انتخاب ابراهیم رئیسی بر امکان احیای برجام می‌نویسد؛«استراتژی کلیدی آمریکا بازگشت به توافق و سپس دستیابی به قراردادی طولانی‌تر و قوی‌تر است». آمریکا به دنبال آن است که در توافق نهایی بتواند محدودیت‌های برنامه هستهای ایران را که بر اساس برجام تا سال 2015 منقضی می‌شود، تمدید کند. آمریکا همچنین به دنبال گفتگو با ایران بر سر برنامه «موشک‌های بالستیک و حمایت تهران از گروههای شبه‌نظامی»است. به گفته نویسنده، رئیسی پیش از این به روشنی اعلام کرده، پس از ورود به پاستور در ماه اوت آینده، در این‌باره وارد هیچ گفتگویی با غرب نمی‌شود.
نویسنده معتقد است هر چند ایران ضررهای زیادی از تحریم‌های گسترده آمریکا، به خصوص در بخش صادرات نفت متحمل شده، پس از گذشت سه سال از آغاز فشارهای حداکثری اما توانسته بحران تحریم‌ها و حتی بحران کشته شدن قاسم سلیمانی توسط آمریکا و ساقط شدن هواپیمای مسافربری توسط سپاه پاسداران را مدیریت کند.
نقطه بی‌بازگشت
وادهامز می‌پرسد اگر ایران به مرحله‌ای رسیده باشد که بتواند زمان لازم برای ساخت بمب اتم را از یک سال به چند ماه کاهش دهد، آیا هنوز هم برجام اهمیتی برای محدود کردن بلندپروازی‌های اتمی ایران دارد؟
هر چند رهبر جمهوری اسلامی ایران بارها اعلام کرده کشورش قصد ساخت سلاح اتمی ندارد، با این وجود اما دسترسی بازرسان سازمان انرژی اتمی به سایت‌هایش را محدود و سانتریفیوژهایی تولید کرده که 50 برابر انواع قبلی سریع‌تر کار می‌کند. به این ترتیب «نقطه بی‌بازگشت» اتمی ایران به چند ماه کاهش یافته است. این نکته‌ای است که ند پرایس سخنگوی وزارت خارجه آمریکا هم بر آن تاکید می‌کند.
با توجه به این نکات منتقدان توافق هستهای با ایران، که هم از حزب جمهوری‌خواه و هم دموکرات هستند، معتقدند توافق با ایران تنها «زمان هستهای شدن تهران را به تاخیر می‌اندازد.»
تلاش بی‌فرجام
در بخش پایانی این تحلیل وادهامز می‌نویسد: «حالا ممانعت از دستیابی ایران به فن‌آوری ساخت بمب شاید تلاشی بی‌فرجام باشد. بر این اساس هر دو طرف مذاکرات می‌دانند «دستیابی به هر نوع توافقی، حالا دیگر مقطعی» است.
وادهامز با نگاهی بدبینانه به آینده هر توافقی می‌نویسد: حتی اگر توافقی حاصل شود، در صورت حضور مجدد یک رئیس جمهوری جمهوری‌خواه در کاخ سفید باز هم کنار گذاشته می‌شود. چنین احتمالی هر دو طرف را به تلاش برای دستاوردهای کوتاه مدت و رها کردن سازوکار بلند مدت، سوق داده است.
این عدم اطمینان از آینده، دولت بایدن را وادار کرده به تنها گزینه موجود بیاندیشد؛ «دوری از تنش‌زایی به سبک ترامپ و جستجوی راهی برای کاهش تنش و بازگشت به برجام». دولت بایدن معتقد است برجام با تمام «کاستی‌ها»، هنوز قدرت جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح اتمی را دارد. بایدن تلاش می‌کند برجام را بازسازی کرده و سپس در جهت تحقق اهداف بیشتر حرکت کند.
