علی لاریجانی؛ رئیس بازمانده

اندکی پس از سرنگونی حکومت محمد‌رضا‌ پهلوی، پادشاه سابق ایران، در سال ۱۹۷۹، انقلابیون با سوابق مختلف اسلامی و چپ زیر چتر روح‌الله‌ موسوی‌ خمینی متحد‌شدند. در آن دوره، فرصتی برای علی لاریجانی جوان پیش‌آمد تا وارد یکی از کاخ‌های شاه، شود و در اتاق خواب او مجموعه‌ای از برگ‌های دعا و مناجات و اذکار پیدا کند که از سوی افراد خاندان سلطنتی به منظور ئر کردن شر و محافظت از آنان در اتاق نگهداری شده بود.

لاریجانی در تعریف این داستان برای یک دیپلمات سابق خلیجی که وبسایت «العربیه.نت» با او گفتگو کرده، می‌گوید این برگه‌ها تعجب او را برانگیخت. اما وقتی مهمانش از او می‌پرسد، آیا این ثابت نمی‌کند که شاه به رغم گرایش‌های سیاسی مشخصش به سکولاریسم، در درون به خدا و قضا و قدر ایمان داشت و همچنین معتقد به تشیّع باقی‌ماند و درنتیجه تبلیغات علیه او غالبا نادرست بوده؟ جوابی نداد.

دربار حکومت

علی لاریجانی که پس از فرار شاه به خارج وارد کاخ شده بود اکنون درهای حکومت به روی خود و خانواده‌اش در نظام نوپای جمهوری اسلامی را باز‌شده یافت. او ابتدا ریاست سازمان صدا‌و‌سیما را به عهده گرفت. سپس دبیر کل شورای عالی امنیت ملّی شد و بعد از آن رئیس مجلس شورای اسلامی. او اخیراً از طرف علی‌خامنه‌ای رهبری نظام هم ماموریت پیگیری توافق‌نامه همکاری استراتژیک میان چین و ایران را بر عهده گرفت که در سال 2021 به امضا رسید. طی این سالها او یکی از دولتمردان انقلاب شد و در جنگ ایران و عراق نیز در سپاه پاسداران خدمت کرد.

مذاکره‌کننده خوب

دیپلمات‌ سابق شخصیت علی لاریجانی را اینگونه توصیف می‌کند:«قوی، صبور، با دیدگاه‌های تغییرناپذیر، اما شنونده‌ای خوب و گفتگوکننده‌ای بسیار خوب». او افزود: «اما آنچه علی لاریجانی را متفاوت جلوه می‌دهد عقلانیت او است، چون به رغم اعتقادش به اصول انقلاب، وتلاشش برای گسترش نفوذ خارجی ایران، در عین حال به‌دنبال راه‌حل برای مشکلات موجود است و مذاکره‌کننده خوبی است. می‌توان با او به راه‌حل‌های سیاسی و عملی دست یافت. او همچنین در سخن صریح و آشکار است.»

اما چگونه این ویژگی‌ها در علی لاریجانی به‌وجودآمد؟ دیپلمات خلیجی سابق در پاسخ به این سوال گفت: «شاید تحصلیش در رشته فلسفه غرب، که در آن مدرک دکترا دارد و عشقق به علم. من همیشه با او درباره فلسفه آلمانی بحث می‌کردم. او در توضیح بسیاری از جزئیات فلسفه توانمند است.»

او در ادامه تاکید کرد: «علاقه لاریجانی به فلسفه غرب محدود نبود بلکه به فلسفه اسلامی و علی الخصوص میراث عرفان ایرانی امثال مولوی، حافظ، سعدی و غیره.»

فضای حوزه علمیه

گرایش به «حکمت - فلسفه» علاوه بر تحصیلات علی لاریجانی و علاقه شخصی‌اش به آن، ناشی از محیط علمی بود که در آن پرورش یافت. او در شهر نجف عراق به دنیا آمد؛ جایی که حوزه علمیه، مجتهدان نامی، جریان فقهی دائمی و دروس متوالی در هر مسجد، مدرسه و خانه بود. پدرش مرحوم آیت‌الله‌میرزا‌هاشم آملی، از فقهای مشهور و هم‌درس آیت‌الله‌ سیستانی بودو هر دو "بحث خارج" را نزد آیت‌الله ابوالقاسم خوئی خواندند. در آن زمان آیت‌الله خوئی درگاه دانش‌آموختگان برتر بود و ده‌ها فقیه نزد او درس خواندند. برخی از آ‌ن‌ها مراجع برجسته مذهبی شدند و میلیون‌ها شیعه در سراسر جهان احکام شرعی خود را از آن‌ها می‌گیرند.

رابطه محترمانه شیخ هاشم آملی وسید علی سیستانی، دلیل اصلی استقبال به حضور پذیرفتن دکتر علی لاریجانی از سوی سیستانی طی سفرش به شهر نجف بود. سیستانی معمولا در تعامل با شخصیت‌های سیاسی جانب احتیاط را مراعات می‌کند و نمی‌خواهد نامش در درگیری‌های مداوم میان جریان‌ها واحزاب مختلف مورد سوء استفاده قرار گیرد. اما علی لاریجانی فرزند هاشم آملی است و شناخت دقیق " بیت سیستانی" از خانواده لاریجانی، او را به شخصیتی قابل قبول تبدیل کرده است.

جایگاهش در حوزه

استقبالی که علی لاریجانی رئیس سابق مجلس شورای اسلامی در نجف دید همانند آن در حوزه‌های قم تجربه كرد. او روابط محترمانه‌ای با گروهی از مراجع و اساتید ارشد حوزه دارد از جمله با آیت‌الله صافی‌گلپایگانی که عکس لاریجانی در کنار او در یکی از مراسمات مشاهده می‌شود.

خانواده لاریجانی با بزرگترین خانواده‌های فقهای ایران وصلت کردند. علی لاریجانی با دختر مرحوم آیت‌الله مرتضی مطهری از برجسته‌ترین نظریه‌پردازان انقلاب ایران ازدواج کرد. برادر وی، صادق لاریجانی رئیس سابق قوه‌ قضائیه با دختر آیت‌الله خراسانی ازدواج کرد. خراسانی اصل ولایت فقیه را تایید نمی‌کند و انتقادات زیادی از عملکرد سیاسی رژیم حاکم در ایران دارد.

یکی شخصیت آشنا به امور"حوزه علمیه" خاطرنشان می‌کند که شیخ صادق لاریجانی، برادر علی، از دانش بسیار خوبی برخوردار است. او فقیه و فردی واجد شرایط مرجع است. اگر وی به‌عنوان رئیس قوه قضائیه و متعاقباً رئیس مجمع تشخیص مصلحت‌ نظام وارد کار دولتی نمی‌شد، اکنون یکی از بزرگترین اساتید حوزه علمیه قم و یکی از نام‌هایی است که در آینده در امور "تقلید" به او مراجعه‌خواهد شد.

پیوستن به کاروان انقلاب

این ترکیب خاص خانواده لاریجانی از یک پیشینه مهم وتاریخی ناشی می‌شود. آن‌ها در طول حرکت انقلابی به رهبری آقای خمینی در رأس امور نبودند زيرا پدر آن‌ها هاشم آملی یک روحانی مشغول به امور فقه و اصول بود و آن‌ها در روزهای آغازین متهم بودند که از طرفداران انقلاب نسیتند. با این حال خانواده‌ای که شعارهای"طنین انداز" سر نداده بود توانست بخشی از نخبه‌های بانفوذ و حاکم باشد. با توجه به این پیشینه تاریخی می‌توان دلایل حمله احمدی‌نژاد رئیس‌جمهوری سابق، علیه خانواده لاریجانی و اتهامان به فساد را فهمید. البته درگیری میان آیت‌الله محمد یزدی رئیس سابق" جامعه مدرسین حوزه علمیه" و آیت‌الله صادق لاریجانی را نیز نباید فراموش کرد. همه این دعواهای " تندروها" بدون وجود اینکه بتوانند مدرکی علیه خانواده لاریجانی ارائه بدهند، نشان از ریشه‌های فکری و رفتار خاص خانواده لاریجانی بوده و نشان می‌دهد چگونه آن‌ها با پشتکار، دانش ، شبکه روابط خود و با هوشمندی توانستند نیروی تاثیرگذاری خارج از موسسه سپاه‌پاسداران باشند.

بندر و لاريجانی

همه اين عوامل باعث شد على لاريجانی به رغم اعتقاد عمیق به دیدگاههایش، شخصیتی گفتمان‌محور باشد. او هنگامی که سمت دبیر شورای عالی امنیت ملی را به عهده داشت مذاکرات مستقیم با شاهزاده بندر بن سلطان دبیر کل سابق «شورای امنیت ملی سعودی» انجام داد و با او در ریاض پایتخت سعودی دیدار کرد. شاهزاده بندر هم به تهران سفر کرد و گفتگوهای طولانی میان این دو شخصیت صورت گرفت.

منابع آگاه به وقایع دیدارهای آن دوره، گفتگوها را «مثبت» توصیف کردند و گفتند پیشرفتی در حال انجام بود اما احمدی نژاد با سیاست‌های غیرحساب شده و غیرعقلانی خود باعث به‌هم‌خوردن روابط ریاض و تهران شد. یک منبع در این خصوص به «العربیه.نت» گفت: «میان شاهزاده بندربن‌سلطان و علی لاریجانی احترام متقابل وجود داشت به طوری که به رغم دشواری و جدی بودن مذاکرات، گاهی با شوخی و صحبتهای دوستانه همراه بود.»

رئیس انتخاب‌نشده

یک عضو پارلمان خلیجی سابق درباره رد صلاحیت علی لاریجانی برای انتخابات گفت: «شخصیتی همچون لاریجانی، پروژه بسیار خوبی در این وقت حساس بود. اگر کاندیداتوری لاریجانی در انتخابات پذیرفته می‌شد او به احتمال به عنوان رئیس جمهوری انتخاب می‌شد و بدین سان وجود یک شخصیت منطقی وغیرمتعصب در راس دولت ایران برای منافع خلیج چشم‌انداز گفتگو بهتر بود. اما متاسفانه این اتفاق نیفتاد.»

اما آیا سیاست‌خارجی در دست رهبر، علی خامنه‌ای نیست؟ پاسخ مثبت است. اما از نظر نزدیکان علی لاریجانی، او شخصیتی است که قادر به گفتگو و متقاعدکردن رهبر است. او از " ولی فقیه" سرپیچی نمی‌کند و پرونده‌های زیادی از طرف رهبر به او موکول شده است. اگر کاندیداتوریش پذیرفته می‌شد می‌توانست خامنه‌ای را متقاعد کند. در نتیجه او سیاست‌ «نرمش» را از طریق نفوذ و شبکه روابط خود می‌تواند پیش‌ ببرد. اما این نفوذ پس از رد صلاحیتش و تعیین هفت نامزد نهایی انتخابات از سوی شورای نگهبان از بین رفت. این رد صلاحیت باعث تعجب و ناراحتی بسیاری از چهره‌های انقلاب شد، از جمله آیت‌الله صادق لاریجانی، حسن روحانی رئیس‌جمهوری، سید حسن خمینی و دکتر زهرا خمینی و غیره.

شاید این آغاز محدودکردن نقش خانواده"لاریجانی" پس از افزایش رقیبان و بدخواهان آنها است. گویا انقلاب به مرحله‌ای رسیده که غیرتندروها را به رغم وفاداری آنان حذف می‌کند. درجه وفاداری هم امروز بیش از پیش از سوی نظامیان انقلاب مشخص می‌شود.