لغو ازدواج دختر 11ساله اهوازی به عنوان وجه‌المصالحه براساس عرف قبیله‌ای «خونبس»
همزمان با تلاش برای ثبت آیین «خونبس» در ایران به عنوان میراث فرهنگی، رسمی که براساس آن دختران وجه‌المصالحه درگیری‌ها قرار گرفته و به‌ویژه به عنوان «خون بها» در حوادث قتل معامله می‌شوند، فعالان عرب اهوازی واکنش گسترده‌ای در شبکه‌های اجتماعی نسبت به ازدواج اجباری یک دختر 11 ساله عرب به عنوان «فصلیه» نشان دادند که در نتیجه آن ازدواج مزبور متوقف شد.
بر اساس گزارش خبرگزاری ایرنا، دوشنبه 7 سپتامبر 2020، هنوز یک ماه از اعتراض فعالان حقوق زنان نسبت به تلاش برای ثبت ملی آیین «فصل و خونبس» نگذشته بود که خبرهایی از معامله شدن یک دختر 11 ساله در اهواز به عنوان «فصلیه» منتشر شد.
این در حالی است که این آیین که ریشه در عرف قبیله‌ای دارد و هدف آن جلوگیری از جنگ و خونریزی بیشتر با قربانی کردن زندگی و آینده یک زن است مدت‌ها است که در میان قبایل عرب منسوخ شده است.
بر اساس این گزارش، فعالان اجتماعی عرب و فعالان حقوق زنان در اهواز، دیروز با انتشار مطالبی در شبکه‌های اجتماعی از توافقات دو قبیله برای دادن یک دختر 11 ساله برای وجه‌المصالحه و به عنوان فصلیه یا خونبس در شهر اهواز خبر داده و نسبت به آن به شدت اعتراض کردند.
براساس گزارش دریافتی «العربیه نت» در نتیجه فشار اجتماعی و مخالفت گسترده مردمی، قبیله فرد مقتول با دریافت تنها «خون بها» از قبیله قاتل ماجرا را فیصله دادند.
با توجه به اینکه پرونده ثبت آیین «فصل و خونبس» در میراث معنوی ایران به جریان افتاده که با مخالفت‌های گسترده روبرو شده بود، اما این پرونده هنوز به طور کامل بسته نشده است.
یک دهه تلاش برای ثبت «خونبس»
در سال‌های گذشته، تلاش برای ثبت این رسم در فهرست میراث ناملموس ایران بارها مطرح شد و هر بار مقامات میراث فرهنگی ایران آن را رد کردند طی یک دهه گذشته در استان‌های لرستان، چهارمحال و بختیاری، فارس و کهگیلویه و بویراحمد درخواست‌هایی برای ثبت «خون بس» ارایه شده بود.
وجه المصالحه قرار دادن زنان که در اهواز و عراق «فصل» و ایران «خونبس» نامیده می‌شود، یک آیین عشایری برای رفع نزاع‌های فردی و جنگ‌های طایفه‌ای است که بر اساس آن در صورت وقوع قتل، هتک ناموس، ضرب و جرح و هر گونه انحراف و کج‌روی، دو طرف نزاع با پادرمیدانی ریش‌سفیدان و بزرگان طایفه به حل آن مبادرت می‌ورزند.
در این آیین برای پایان دادن به دعوای خونین میان دو قوم، زنی از طایفه قاتل به طایفه مقتول داده می‌شود که عرب‌ها به آن زن «فصلیه» می‌گویند و در سایر اقوام نیز «خونبس» نامیده می‌شود. حالا خبر رسیده که این سنت تقبیح شده، دوباره سر برآورده و یک دختر 11 ساله، در یکی از مناطق حاشیه شهر اهواز، قربانی جدید آن است.
یکی از بستگان این دختر 11 ساله در گفت وگو با ایرنا روایت فصلیه شدن او را اینگونه توضیح داد: «ماجرا از ازدواج برادر این دختر با زنی از طایفه دیگر آغاز شد، سه روز بعد از ازدواج، پسرعموهای عروس تحت عنوان «نهوه» نسبت به این وصلت اعتراض می‌کنند و منزل خانواده داماد را به رگبار می‌بندند. بعد از آن، طایفه داماد واسطه‌هایی برای مذاکره با طرف مقابل (طایفه عروس) می‌فرستد و بعد از مهلت 16 روزه (در دو مقطع) نشست‌هایی با حضور شیوخ و بزرگان برگزار می‌کنند. در این جلسات طایفه عروس مطالبه سه میلیارد ریال جریمه مالی و دادن دختری به عنوان فصلیه می‌کنند».
طبق سنت «نهوه»، پسرعموهای یک دختر برای خود حق تصمیم‌گیری درباره ازدواج آن دختر قائل هستند و می‌توانند از ازدواج دختر با یک فرد از طایفه دیگر ممانعت و به اصطلاح آن را «نهی» کنند.
این شخص که خواست نامش فاش نشود، افزود: در نشست بعد، عموزاده‌های عروس از گرفتن جریمه مالی صرفنظر کرده اما برای گرفتن دختری به عنوان فصلیه اصرار می‌ورزند، طبق خواسته عموزاده‌ها، این دختر 11 ساله قرار است بعد از اربعین حسینی به ازدواج مردی از طایفه مقابل درآید، این در حالیست که خانواده دختر به شدت با فصلیه مخالفت و از آن امتناع کردند اما در نهایت به دلیل تصمیم‌گیری قبیله‌ای و از ترس بروز تبعات و مشکلات یا کشته شدن فردی از طایفه، به آن رضایت می‌دهند.
او افزود: «شیخ طایفه عروس با فصلیه گرفتن مخالفت کرده اما عموزاده‌ها حرف شیخ طایفه خود را نپذیرفتند و همچنان بر گرفتن فصلیه پافشاری می‌کنند. در حال حاضر شیوخ دو طایفه و برخی طوایف دیگر به این مساله ورود کرده و خواستار حل آن و پایان فسخ قرار فصلیه و جایگزین کردن آن با جریمه مالی هستند».
نقش فعالان زن
فعالان حقوق زنان که با طرح پرونده ثبت معنوی فصل و خونبس با راه اندازی هشتگ‌های «#من_خونبس_نمیشوم» و «#من_ فصلیة_نمیشوم» در شبکه‌های اجتماعی، نسبت به آن اعتراض کرده بودند، از دیروز با راه‌اندازی هشتگ #«لا_للفصلیة» مخالفت‌های خود را دوباره اعلام کرده‌اند.
یک فعال مدنی اهوازی که خواست هویتش فاش نشود در تماس با العربیه فارسی، گفت که «این عرف مختص تنها عرب‌ها نیست بلکه در استان‌های دیگر از جمله لرستان، چهارمحال و بختیاری و فارس تحت نام «خونبس» وجود داشته، و در میان عرب‌ها کاملا منسوخ شده است، به همین دلیل با انتشار خبر به ازدواج درآوردن یک دختر 11 ساله به عنوان خون بها، مخالفت گسترده‌ای به ویژه در میان زنان و مردان جوانان عرب صورت گرفت و تبدیل به یک فشار مؤثر اجتماعی شد، موضع‌گیری در قبال این عرف موقعیت مخالفان با این عرف را هر دو قبیله قاتل و مقتول تقویت کرد که در نتیجه هر دو قبیله بر اساس تنها پرداخت خون بها به توافق رسیدند.
