بعد از ۲۵ سال سکوت، برای اولین بار در تاریخ، بازماندگان و خویشاوندان قربانیان یک جنایت جمعی، دادگاهی مردمی تشکیل داده‌اند. آن‌ها این دادگاه را در حالی برپا کرده‌اند، که مته‌مان این دادگاه هم اکنون بر ایران حکومت می‌کنند، و پست‌های بالای حکومتی دارند. آن‌ها ۵ سال زحمت کشیدند تا اولین جلسه دادگاه در سال ۲۰۱۲ در لندن برگزار شود، و بعد از آن دادگاه به شهر لاهه منتقل شده است.
قاضی‌ها و دادستانهای این دادگاه تجربه بسیاری در زمینه جرائم جنایی و «جنایت علیه بشریت» دارند. تیم دادستانی متشکل از قاضی «یوهان کریگلر» از کشور آفریقای جنوبی است، که در رهایی این کشور از آپارتاید مشارکت داشته، و «سر جفری نایس»، که پیش از این دادستانی دادگاه می‌لوسویچ، متهم اصلی در جنایات جنگی بوسنی، را برعهده داشته است.
۲۵ شاهد اصلی در طی ۳ روز در لاهه شهادت می‌دهند. پیش از این هم ۱۰۰ شاهد دیگر در گزارش کمیسیون حقیقت یاب در لاهه شهادت داده‌اند. این شاهدان مشغول تنظیم مدارک و جزئیات وحشتناک از شکنجه‌ها و اعدامهای دسته جمعی در ایران، و در دوران تاریکی از تاریخ این کشور، هستند.
این در حالی است که جامعه جهانی هیچ واکنشی نسبت به این جنایت نشان نداده، هیچگاه آنرا به رسمیت نشناخته، و مورد تحقیق قرار نداده است. این جنایتی است علیه زندانیان سیاسی جوانی که در دهه ۱۹۸۰ در ایران اعدام شده‌اند. «آنهائی که به ملایان نه گفتند» فیلم مستندی در باره این افراد و تلاشهای آن‌ها برای بیان سرگذشت خود در دادگاه است.
ایرج و مهدی شخصیتهای اصلی این فیلم، هم شهادت می‌دهند، و هم قربانیان این جنایت وحشتناک هستند. آن‌ها محکومان به اعدام در یکی از مخوف‌ترین زندانهای ایران بودند. آن‌ها شکنجه شده و در انتظار اعدام، امیدی به آزادی نداشتند. آن‌ها گناهی نداشتند، و مانند هزاران نفری که اعدام شدند، در هیچ دادگاهی حضور نیافته بودند. با این همه در سال ۱۹۸۸، بسیاری از این افراد در مقابل جوخه اعدام قرار گرفتند. اکنون بازماندگان این جنایت با بی‌تفاوتی جهان روبرو هستند. ولی با این همه حاضر نیستند سکوت کنند. آن‌ها حتی یکروز نیز بیکار نمی‌نشینند تا مرتکبان این جنایت را به دادگاه مردمی بکشانند. در سال ۲۰۱۳، آن‌ها موفق شدند تا دادگاه ایران را در دیوان عدالت بین المللی لاهه پایه گذاری کنند. اکنون آن‌ها این فرصت را بدست آورده‌اند تا ایران را برای جنایت علیه بشریت به محاکمه بکشانند.
