نشست وین و حضور آمریکا در اتاق‌های جانبی

نشست کمیسیون مشترک برجام در وین میان ایران و کشورهای 1+4 طی دو دور در روز جمعه 20 فروردین 1400 با صدور بیانیه‌ای از سوی اتحادیه اروپا به عنوان میزبان و اداره کننده مذاکرات به پایان رسید.
در بیانیه پایانی که در تارنمای سرویس اقدام خارجی اتحادیه اروپا منتشر شد به چند نکته اشاره شده است. این بیانیه تاکید می‌کند که‌ اعضای برجام «بازگشت احتمالی آمریکا» به برجام را ارزیابی کردند و «اجرای موثر توافق هسته‌ای» را به بحث گذاشتند. این بیانیه از تشکیل دو کارگروه «رفع تحریم» و «اجرای ترتیبات هسته‌ای» نام برده و افزوده که گزارش رایزنی‌های دو روزه این کارگروه‌ها به اطلاع اعضای برجام نیز رسیده است.

تحریم‌های موشکی و تروریسم

شامگاه پنج شنبه 19 فروردین و تنها یک شب پیش از آغاز دور دوم نشست‌ها در وین ، وزارت خارجه آمریکا با صدور بیانیه‌ای نسبت به خوش‌بینی‌های بیش از اندازه به نشست وین هشدار داد. در این بیانیه به موضوع تفکیک تحریم‌ها علیه تهران اشاره شده و تاکید شده است که تحریم‌های مرتبط با «موشک‌های بالستیک» و «تروریسم» برداشته نخواهند شد. وزارت خارجه آمریکا مشخصا پیشنهاد داده که «در ازای پای بندی ایران به تعهداتش، تحریم‌های مرتبط با برجام برداشته می‌شوند.»

«سیاست قطعی» علی خامنه‌ای

این موضع‌گیری جدید دولت آمریکا به وضوح در تضاد با «سیاست قطعی» علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی بود که در هنگام برگزاری دور اول نشست وین ، طی یک ویدیوی تبلیغاتی از سایت منتسب به او پخش شده بود.
علی خامنه‌ای «سیاست قطعی» نظام در رابطه با مذاکرات هسته‌ای و گفت‌وگو با آمریکا در مرحله کنونی را در سه گزاره خلاصه کرده بود: اول آن که هیچ اقدام «گام به گام» یا «مرحله‌ای» پذیرفته نیست و ایالات متحده بایستی کلیه تحریم‌ها (برجامی وغیر برجامی) را پیش از بازگشت به توافق هسته‌ای یکجا و همزمان لغو کند. دوم این که پس از راستی آزمایی از لغو تمامی تحریم‌هاست که ایران به تعهدات برجامی خویش باز خواهد گشت. دست آخر آن که پیش از پذیرش دو پیش شرط قبلی از سوی آمریکا، جمهوری‌ اسلامی هیچ مذاکره مستقیم یا غیرمستقیم با ایالات متحده نخواهد کرد.

حضور آمریکا در اتاق‌های جانبی

اما برگزاری دو دور نشست حضوری در وین با حضور نماینده آمریکا در «اتاق‌های جانبی» هتل محل گفت‌وگوها و تشکیل «دو کارگروه فنی و حقوقی» برای پیگیری بازگشت ایران به تعهدات برجامی و لغو تحریم‌های آمریکا عملا بر خلاف سیاست قطعی اعلام شده از سوی علی خامنه‌ای بوده است.
مهمترین اتفاق این دور از جلسات کمیسیون مشترک برجام حضور غیر مستقیم نماینده آمریکا بود که از هنگام خروج ایالات متحده از توافق هسته‌ای در سال 2018 بی‌سابقه بوده است. «رابرت مالی» فرستاده ویژه آمریکا در امور ایران در وین حضور یافت تا بر «رویکرد دیپلماتیک» دولت جو بایدن در تعامل با پرونده اتمی ایران تاکید کند.
اما پیش از آن برای حضور نماینده آمریکا در این دور از مذاکرات تمهیداتی صورت گرفته بود. چند روز پیش از آغاز مذاکرات وین خبرهایی از نشستی پنهانی میان ایران، ترویکای اروپایی و نماینده‌ای از آمریکا در فرانکفورت منتشر شد. همچنین علی‌اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی ایران در شامگاه جمعه 13 فروردین از کاهش فاصله میان ایران و آمریکا و از حل مسئله «برداشتن گام اول» سخن گفته بود.
بدین ترتیب حضور رابرت مالی در وین با هماهنگی قبلی صورت گرفت چرا که هدف اصلی از این مذاکرات بازگشت آمریکا به برجام عنوان شده بود. برای حصول چنین هدفی می‌بایست نماینده‌ای از آن کشور در نشست‌ها حضور می‌یافت تا درباره چندوچون و چگونگی بازگشت به برجام مذاکره کند.

اگر بنا به نظر علی خامنه‌ای ، اصل بر عدم هر گونه مذاکره با آمریکا بوده است ، این سوال پیش می‌آید که چرا نشست وین آن هم به‌طور حضوری و با حضور فرستاده آمریکا برگزار شد؟
بسیاری از ناظران بر این باورند که برگزاری مذاکرات وین ، نتیجه وساطت کشورهای اروپایی میان تهران و واشینگتن با توجه به رویکرد دیپلماتیک دولت جدیدآمریکا بوده است. در غیر این صورت نه نشستی برگزار می‌شد و نه فرستاده‌ای از سوی آمریکا راهی وین می‌شد.

کارگروه‌های فنی و حقوقی

از مهمترین دستاوردهای نشست وین را می‌توان تشکیل دو کارگروه فنی و حقوقی برای پیگیری مذاکرات برشمرد. هدف این دو کارگروه بررسی اقدامات و گام‌های ایران و آمریکا جهت بازگشت هر دو طرف به برجام تعریف شد.
تشکیل این دو کارگروه نشان می‌دهد که آمریکا و طرف‌های حاضر در برجام همه تحریم‌های واشینگتن علیه ایران را دارای ماهیتی یکسان نمی‌دانند. برخی از تحریم‌ها به برجام و پرونده اتمی مربوط بوده و برخی دیگر فرابرجامی هستند و به برنامه موشکی و حضور منطقه‌ای ایران مرتبطند.
به همین دلیل توافق شد تا تحریم‌های مرتبط با برجام از جنبه «فنی» مورد بحث قرار بگیرند و تحریم‌های فرابرجامی و غیر مرتبط با پرونده اتمی از منظر «حقوقی» بررسی شوند. این بدان معناست که نمی‌توان همه تحریم‌ها را آن گونه که علی خامنه‌ای بر آن اصرار دارد یکجا و همزمان لغو کرد.

بدین ترتیب تیم مذاکره کننده جمهوری اسلامی با پذیرش تشکیل دو کارگروه فنی و حقوقی اصل تفکیک تحریم‌ها را پذیرفت و بازگشت مرحله‌ای آمریکا به برجام را نیز قابل مذاکره دانست.
در نهایت می‌توان گفت که حضور نماینده آمریکا در اتاق‌های جانبی محل مذاکره و پذیرش تشکیل دو کارگروه فنی و حقوقی بر مبنای تفکیک تحریم‌ها به برجامی و غیر برجامی «سیاست قطعی» علی خامنه‌ای را عملا خنثی کرد و نشان داد که او در نتیجه فشار تحریم‌ها ، آماده پذیرش نرمش جدیدی شده است.